Düşük kemik kitlesi ve kemiğin yapısındaki değişikliklerle oluşan ve bunun sonucunda kemik kırılganlığının ve kırık riskinin arttığı bir hastalıktır. Osteoporozda; kemik kütlesi azalır, kemik kalitesi bozulur, kırık riski artar. En yaygın kemik hastalıklarından biridir. Tanısı ve tedavisi olan bir hastalıktır. Hastalığın belirtilerinden şüphelenerek doktora başvurulması ve birazdan anlatacağım hastalığın oluşmasına karşı gerekli önlemlerin alınması bu hastalığın önüne geçilmesini sağlayacaktır. Bu hastalıkta kemik gücünde azalma ve buna bağlı kırık riskinde artma görülür. Kemik gücü normalde kemik mineral yoğunluğu ve kemik kalitesine bağlıdır. Örneğin kemikteki minerallerin azalması kemik yapısını bozarak kırılganlığı arttırır. Böylece osteoporoza zemin hazırlar. Kemik kalitesini belirleyen bazı faktörler vardır. Kemikte özellikle kalsiyum ve D vitamini olmak üzere birçok depo edilen madde vardır. Bunların yetersiz olduğu durumlarda kemik kalitesi bozulur ve osteoporoza zemin hazırlar.

Sebepleri

Osteoporoz bir çok sebepten dolayı kaynaklanabilir. Birincil osteoporoz; menopoz sonrası osteoporoz ve yaşlılığa bağlı osteoporoz olmak üzere iki çeşittir. İkincil osteoporoz; bu gruptaki osteoporoz bazı hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkar. Bunlar; hormonlara bağlı nedenler, kanserler, romatolojik hastalıklar, kronik nörolojik hastalıklar, ilaçlar, karaciğer-mide-bağırsaklara bağlı nedenler, beslenme ve hareketsizliktir.

Menopoz sonrasında osteoporozun görülme ihtimali artar. Çünkü kadınlarda kemik yıkımının en hızlı olduğu zaman menopozdan sonraki dönemdir. Ayrıca menopoz sonrasında bazı hormonların azalması kemik mineral yoğunluğunu azaltır ve böylece osteoporoza zemin hazırlar. Yaşlılık dışında görülen osteoporoz menopoz sonrası görülen değişikliklerden dolayı kadınlarda erkeklerden 5 kat daha fazla görülür. Menopoza bağlı osteoporozda kemiğin sadece bir kızım yapısı etkilenirken, yaşlılığa bağlı osteoporozda kemiğin bütün yapısı etkilenir.

Risk Faktörleri

Osteoporozdaki risk faktörleri değiştirebildiğimiz ve değiştiremediğimiz olmak üzere ikiye ayrılır.

Değiştirebildiğimiz özellikler; yetersiz egzersiz osteoporoza zemin hazırlar. Bu nedenle düzenli spor yapımı bizi bu hastalıktan korur. En ucuz ve en kolay yapılabilen spor olarak da yürüyüş tercih edilebilir. Yetersiz beslenme osteoporoz açısından tehlike oluşturur. Özellikle; kalsiyum ve D vitamini alımının yetersiz olması kemiğin yapısında zayıflamalara neden olur ve bu hastalığın görülme ihtimalini arttırır. Ülkemizdeki en önemli sorunlardan birisi ise ilaç kullanımının uygun olmaması. Öncelikle doktor tavsiyesi olmadan yapılan ilaç kullanımı başta karaciğer olmak üzere bütün vücudumuza zararlıdır, osteoporoz açısından da risklidir. Sigara kullanımı ve alkol tüketimide bir çok hastalığa olduğu gibi osteoporoza da sebep olabilmektedir. Bu saydığımız özellikler bizlerin değiştirebileceği özelliklerdir. Unutmayın ki her hastalıkta değiştirilebilecek ve değiştirilemeyecek özellikler vardır. Hastalıktan korunmak ve tedavi olmak açısından değiştirilebilen faktörler bizim için önem arz eder, çünkü bunları değiştirebilir ve en az ilaçlar kadar tedavimize yardımcı olabiliriz. Düzenli spor yaparak, yeterli ve dengeli beslenme ile vitamin ve mineral yeterliliğini sağlayarak, gereksiz ilaç kullanımından ve sigara ile alkolden uzak durarak, osteoporoza karşı önlem alabiliriz.

Değiştiremediğimiz özellikler de vardır. Bunlar; yaş, cinsiyet, erken menopoz olarak sıralanabilir. Yaşa bağlı olarak ortaya çıkan veya erken menopoza bağlı olarak ortaya çıkan osteoporoza karşı önlem alamayız. Sonuçta bu faktörler bizler tarafından değiştirilemez ve bu sebeple bu özellikler açısından tedaviye destek sağlayamayız. Bu durumlarda destekleyici tedavilerle kırıkların oluşmasının önüne geçebiliriz.

Hastalığın Belirtileri

Ağrı, boy kısalması ve kemik kırıkları olarak sıralanabilir. Osteoporozdaki kemik kırıkları normal kırıklara göre daha farklıdır. Osteoporozlu kişilerde en küçük travmalarda bile kemik kırıkları görülebilir ve normale göre daha uzun dönemde iyileşir. Kişi eğer en küçük darbelerde bile kemik kırığı yaşıyorsa, ağrıları mevcutsa, boy kısalığı gerçekleşiyorsa kendisinde osteoporoz hastalığı olduğunu düşünmeli ve en yakın zamanda bir iç hastalıkları uzmanına başvurmalıdır. Osteoporoz kırığının yaşla birlikte sıklığı artar, kadınlarda daha sık görülür ve hafif bir darbe ile bile oluşabilir.

Tanı

Hastalık belirtilerini kendinde gören kişi bu hastalıktan şüphelenerek doktora başvurmalıdır. Tanıda mineral, hormon ve vitaminlerin düzeyine bakılır, röntgen kullanılır ve nükleer tıpta kemik mineral yoğunluğuna bakılır.

Osteoporoz Nasıl Önlenir

Beslenme osteoporoz önlenmesinde son derece önemlidir. Bu amaçla süt ve süt ürünlerinin tüketimi önemlidir. Günlük olarak 1 gr kalsiyum kan dolaşımında yer alır. Bu kalsiyumu yediğimiz ve içtiğimiz besinlerle almıyorsak kemikten çözünür ve kana karışır. Yani kalsiyum ihtiyacını günlük olarak besinlerle sağlamamız gerekir. Aksi taktirde her gün kemikten kalsiyum çözünür ve kemiğin kalitesi bozulur. Bunun sonucunda da zamanla osteoporoz hastalığı oluşur. 1 bardak süt, bir kâse yoğurt ve 2 kibrit kutusu büyüklüğünde peynir günlük kalsiyum ihtiyacını sağlamak için yeterlidir. Bu besinler günlük olarak tüketilmeli ve böylece kemikteki kalsiyum çözünmeyecek, kemiğin kalitesi bozulmayacaktır. Ayrıca yeşil yapraklı sebzeler, soya fasulyesi, baklagiller, fındık, pekmez tüketimi de kalsiyum açısından önemlidir. Alışkanlıklar düzenlenmeli, alkol ve sigaradan uzak durulmalı. Hareketsizliğin önüne geçilmeli, sportif faaliyetlerde bulunulmalı, egzersiz yapılmalı. Başka sebeplerle alınacak ilaçlarınosteoporoz üzerindeki etkisi doktora sorulmalı.

Tedavi

Kalsiyum ve D vitamini ilaçları verilir. Eksikliğinde osteoporoza sebep olan hormonlar verilir. Beslenme önerilerinde bulunulur. Egzersiz yapılır. Osteoporozda hafif darbelerde bile kırık oluşabileceği için düşmeye karşı ev içinde önlemler alınmalı.

Hangi Şikayetler Olursa Doktora Başvurulmalı

Diz ve eklem ağrılarının sürekli olması ve artması, hafif darbelerde bile kemik kırıkları oluşması, menopoz sonrası kemik ağrılarının artması gibi durumlar görüldüğünde öncelikle aile hekimine ardından iç hastalıkları uzmanına başvurulmalı.

Son Söz

Osteoporozda kalsiyum ve D vitamini son derece önemli olduğundan süt, süt ürünleri ve yeşil sebzelerin tüketimi önemlidir. Beslenmeye ve düzenli egzersiz yapımına dikkat edilmeli. Hepinize sağlıklı bir hayat diliyorum.

Dr Enes BAŞAK
www.enesbasak.com.tr
www.facebook.com/enesbasakdr

İmza
Enes Başak, MD

Assistant Editor
Journal of Pediatric Neurology

Necmettin Erbakan University,
Meram Medical Faculty
Departments of Pediatrics
4208 Konya, Turkiye
E-mail: [email protected]
http://www.childscience.org
http://www.thieme.com

---