Demir Vücudumuzda Ne İş Yapar

Demir vücudumuzda bir çok önemli fonksiyonda görev alan önemli bir mineraldir. Hücresel faaliyetlerde görevli olan bir çok enzimin yapısında bulunarak bu fonksiyonlarını yerine getirir.

Demir Emilimine Etki Eden Faktörler

Besinlerle birlikte aldığımız demir minerali emilerek vücudumuzda işleyişi için depolanır. Bu emilimi arttıran ve azaltan sebepler vardır. Emilimi arttıran sebepler normal aralıktaysa bizim için iyi, emilimi azaltan sebepler fazla ise demir eksikliği oluşumuna neden olacağı için kötü bir durumdur. Demir emilimini azaltan nedenler; mide rahatsızlığı nedeniyle asid düzeyini azaltan ilaçların kullanımı, çay ve kahvenin çok tüketilmesi, tahıl ve baklagillerin sık tüketilmesi sayılabilir. Demir emilimini artıran nedenler; C vitaminini içeren meyvelerin tüketilmesi, kırmızı et ve yeşil sebzelerin tüketilmesi demir emilimini arttırır.

Demir Eksikliği Nedenleri

Demir eksikliğinin oluşumu 4 sebepten dolayı görülür. Bunlar; biz besinlerle demiri az alıyor olabiliriz, demire olan ihtiyacımız artmış bu yüzden aldığımız demir bize yetersiz geliyordur, demir alıyoruz ancak emilim yeterli olmadığı için demir vücuttan atılıyor böylece etki etmiyordur ya da kan kaybımız vardır bu sebeple eksiklik yaşıyoruzdur.

1-Diyete bağlı faktörler: Bu faktörler bizim demiri az aldığımız durumlardır. Yani burada yer alanlar demiri az alma sebeplerimizdir.
Bunlar; katı gıdalara erken geçilmesi, kırmızı etin az tüketilmesi, inek sütünün erken alımı, fazla çay ve kahve içilmesi, C vitamininin yetersiz alınması, anne sütünün 6 aydan sonra tek başına kullanılmasıdır.

2-Artmış demir ihtiyacı: Bu bölüm ise normal insanlardan daha fazla demir alması gereken kişileri
kapsamaktadır. Düşük kilolu doğan bebekler, büyümesi normalden hızlı olan bebekler, erken doğan bebekler, kızlarda 10-12 ve erkeklerde 11-14 yaş aralığı, gebeliği bulunan kişilerin normal insanlara göre daha fazla demir alması gerekir. Eğer normale göre daha fazla demir alınmazsa bu kişilerde demir eksikliğine bağlı kansızlık görülür.

3-Azalmış emilim: Bu grupta ise demiri yeterli düzeyde alan ancak bağırsaklarında emilim yeterli olmadığı için demir eksikliği görülen kişiler yer alır. Bu sebepler ise; mide rahatsızlığı nedeniyle asid düzeyini azaltan ilaçların kullanımı, çay ve kahvenin çok tüketilmesi, tahıl ve baklagillerin sık tüketilmesi ve hücresel yapıların bozulması olarak sıralanabilir.

4-Kan kaybı: Herhangi bir sebeple vücudumuzun herhangi bir yerinde kan kaybı olması kansızlık yönünde eksikliğe yol açar.

Hastalıkta Görülen Özellikler

Burada sayacağımız özellikler bizim için son derece önemlidir. Çünkü bu özellikler demir eksikliğine bağlı kansızlığı bulunan kişilerde görülen özelliklerdir. Dolayısıyla bu sayacağımız özelliklerin bir arada görüldüğü kişiler kendilerinde kansızlık olacağını düşünerek doktoruna başvurmalıdır.
Bunları teker teker saymaya başlayalım; iştahsızlık, halsizlik, ellerde ve ayaklarda sık üşüme, baş dönmesi, sürekli uykulu olma hâli, toprak yeme isteği, dilin yüzeysel yapısının bozulması, yutma güçlüğü, kolay ve çabuk öfkelenme, dikkat azalması, kalp hızında artmış olması sebebiyle çarpıntı hissedilmesi, fiziksel performansta azalma, çabuk yorulma, ellerde ve ayaklarda sık üşüme, sık enfeksiyon geçirme. Bu sebepler demir eksikliği olduğunda bizlerde görülür. Bunlar arasında; iştahsızlık, halsizlik, çabuk yorulma, toprak yeme isteği, baş dönmesi, göğüste çarpıntı, dikkat azalması, sık hastalanma bizlerin kolaylıkla farkında olacağı durumlardır. Bu durumları sürekli yaşayan kişiler demir eksikliğinin olup olmadığının anlaşılması bakımından doktoruna başvurmalıdır.

Hastalığın Tanınması

Hastalık yapılacak bir kan tahliliyle kolaylıkla belirlenebilir. Bu bakımdan önemli olan ”Hastalıkta Görülen Özellikler” bölümünde anlattığımız özellikleri bulunan hastaların doktoruna başvurması ve bunları doktoruna eksiksiz bir şekilde anlatmasıdır. Bu hastalıkta kandaki hemoglobin ve demir düşmüştür.

Tedavi

Öncelikli olarak eksikliğe neden olan sebep bulunmalı ve bu sebep düzeltilmelidir. Alınacak demir ilaçları ile de tedaviye başlanmalıdır. Burada unutulmaması gereken ise bunun uzun süreçli bir tedavi olmasıdır. Yaklaşık ilk bir ay içerisinde kandaki hemoglobin düzelir ancak tam bir tedavinin olması ve vücuttaki demir depolarının dolması adına tedaviye 3 ay devam edilmelidir. Burada bir hususu daha aile bilmelidir. Demir ilaçları dişlerde ve büyük abdestte geçici siyahlık yapar. Bu durum geçici olup tedaviye başlandığı sırada görülürse ilaçlar kesilmemeli ancak aşırı şikayetçi olunacak bir duruma dönüşürse doktora danışılmalı. Ayrıca demir tedavisi bulantı, kusma, hazımsızlık, kabızlık gibi durumlara sebep olabilir. Demir ilacı kullanan hastalarımız bunları da bilmelidir.

Hangi Şikâyetler Olursa Doktora Başvurulmalı

İştahsızlık, hâlsizlik, çabuk yorulma, toprak yeme isteği, göğüste çarpıntı, baş dönmesi, dikkat azalması, sık hastalanma demir eksikliği bulunan kişilerde görülen önemli özelliklerdir. Bu durumları sürekli yaşayan kişiler demir eksikliğinin olup olmadığının anlaşılması bakımından en yakın zamanda doktoruna başvurmalıdır.

Neler Yenilmemeli – Kullanılmamalı

Çay ve kahve çok tüketilmemeli, tahıl ve baklagiller sık tüketilmemeli, mide ilaçları ancak gerekli olduğu durumlarda kullanılmalı. Mide ilacı kullanan bir kişi mide ilacıyla demir ilacını aynı almamalı, ikisini en az 1.5-2 saat arayla kullanmalı.

Neler Yenilmeli

C vitaminini içeren meyveler, kırmızı et, yeşil sebzeler, pekmez, kabak ve ay çekirdeği, yumurta, balık ve maydanoz tüketilmeli. Bu besinler demir içermesi bakımından önemlidir.

Bebeğimiz İçin Neler Yapabiliriz

İlk 6 ay sadece anne sütü vermeli, 3 aydan sonra doktorumuza danışarak ek demir ilacı vermeli, 6 aydan sonra ek gıdalara geçmeli, inek sütünü 1 yaşından sonra ve az miktarda vermeli (günde en fazla 2 su bardağı), meyve ve meyve suyu verilmeli. Bunları yaparak bebeğimizde demir eksikliğinin oluşmasına engel olabiliriz.

Son Söz

Demir eksikliği tedavisi mümkün olan bir hastalık ancak beslenme bu tedavinin olumlu olmasında son derece önemli. Bu sebeple alınan besinlere dikkat edilmeli ve ”Hastalıkta Görülen Özellikler”i yaşadığımızı fark ettiğimizde doktorumuza başvurmalıyız.
Hepinize sağlıklı bir hayat diliyorum..

Enes Başak, MD
Assistant Editor
Journal of Pediatric Neurology
Necmettin Erbakan University,
Meram Medical Faculty
Department of Pediatrics
42080 Meram Konya, Turkiye
E-mail: [email protected]
http://www.childscience.org
http://www.iospress.nl

---