ABD’nin en büyük sağlık araştırma merkezine sahip Johns Hopkins Üniversitesi globalhealthnow.org sitesinde “Halk Sağlığını Şekillendiren 100 Obje” isminde bir liste yayınladı. Bu listede halk sağlığı için önem arz eden ve sağlımız üzerinde bir şekilde (yararlı yada zararlı) etkisi olan 100 obje açıklamaları ile birlikte sıralanıyor.
Kanser hastalığı açısından dünya için önemli üçü zararlı, üçü de yararlı olan toplam 6 obje listelendi.
Bu yazıda objelerin sağlık açısından kanser hastalığındaki önemini derlerken kullanılan kaynaklar yazı içinde ilgili web sitelerine bağlantı olarak verilmiştir.

1- ASBEST

Asbest bir mineraldir. Doğada bulunan bu mineral ısıya, aşınmaya ve kimyasallara çok dayanıklıdır. Isıyı iletmemesi nedeniyle izolasyon malzemesi olarak kullanılması çok uzun yıllara dayanmaktadır.

On dokuzuncu yüzyılda sihirli mineral olarak adlandırılan asbest yirminci yüzyıla gelindiğinde insan sağlığına olan zararlarının keşfedilmesiyle öldürücü toz adını almıştır. Başta akciğer kanseri olmak üzere, asbestoz ve mezotelyoma gibi hastalıkların sorumlusudur.

Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) tarafından kesin kanserojen (kanser yapan) madde olarak tanımlanmıştır. Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde üretimi ve kullanımı 2005’de yasaklanmıştır. Türkiye’de ise bu yasak 2010 yılında getirilmiştir.

Asbest dünyada 50’den fazla ülkede yasak olmasına rağmen her yıl 125 milyon kişi asbeste maruz kalmaktadır.

İnsanların asbest ile karşılaşması önlenmelidir.

2- SOLARYUM

20. yüzyılın sonlarında dışarıya adımınızı atmadan istediğiniz mevsimde güneşlenmiş gibi bronzlaşmamızı sağlayan solaryum kullanımı yaygınlaştı.

2015 yılında bir ABD kongre üyesinin solaryum kullanımının tütün kullanımı gibi yasal düzenlemeye tabi olması gerektiği bildirildi. Kongre üyesi basına verdiği demeçte bunu şu şekilde ifade etti “Solaryum kanser saçıyor. Çocuklarımızın sigara almasına bile izin vermiyoruz, solaryum endüstrisi ergenlik çağındaki kızlarınızı hedefliyor”

Halk sağlığı uzmanları ve dermatologlar cilt kanseri oranının artışında solaryumların da payının olduğuna dikkat çekiyor.

1992 yılından bu güne kadınlarda melanoma artışı her yıl %3 oranında katlanıyor ve bu artış yılın solaryum salonlarına gidilen dönemlerine denk gelmektedir.

Erken yaşta ve bilinçsizce solaryuma girilmemelidir.

3- SİGARA

Önlenebilir ölüm nedenleri arasında sigaraya bağlı hastalıklar hala ilk sırada. Başka bir şeyde ölüme önlem almak bu kadar kolay ve etkili değil. Başta akciğer kanseri olmak üzere en az 11 çeşit daha kanserin nedenidir.

Türkiye’de Sağlık Bakanlığı sigara ile mücadelede etkili olacak adımlarını her yıl arttırmaktadır. Bu konuda epey yol kat edildi ancak yapılması gerekenler bitmiş değil.

Dünyada da önlemler alınmaya bilinçli bireylerin sayısı arttırmaya çalışılıyor.
New York’da 2003 yılında halka açık alanlarda sigara içimi yasaklandı ve 2010 yılında bu yasak sayesinde şehirde yaşayan insanların beklenen ömür yaşının 78’den 81’e çıktığı tespit edildi. 1965 yılında amerikalıların %42’si sigara içiyordu bu oran 2014 yılında %17’ye düştü.

Sigaranın bilinen tüm zararlarına rağmen dünyada günde 15 milyar sigara satılıyor.
Amerika ve Avrupa’da sigara kullanımı giderek azalırken tütün şirketleri yeni bağımlılarını Asya, Afrika ve Orta Doğu’da bulmaya devam ediyor ve buralardaki satışlarını her yıl arttırmakta.
(Türkiye dünyada en çok sigara satılan 7. ülke)

Sigaraya hiç başlamamak bir çok hastalığı oluşmadan engellemek demektir.

4- GÜNEŞ KREMİ

Güneş kremleri milyonlarca insanın güneşten güvenli bir şekilde faydalanmasını sağlıyor. Güneş yanığı ve lekeler oluşmadan eğlenmenin yanı sıra çok önemli bir hastalığın da oluşma riskini azaltmakta; cilt kanseri.

Sentetik güneş kremleri ilk olarak 1940’lı yıllarda üretilse de yaygın kullanım alanı bulamadı. 1978 yılına kadar güneş kremlerinin daha güvenli ve efektif olmaları için FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) tarafından yayınlanmış bir öneri de bulunmuyordu. Güneş kremlerinin nasıl olmaları gerektiğini belirten standartlar belirlenmemişti.

O yıllardan bugüne güneş kremlerinde yapısal bir çok yenilik ve iyileştirme oldu. Üretim ve test standartlarıyla ilgili firmalara rehber olacak düzenlemeler olduğu gibi FDA müşteriler için de bilgilendirici yazılar yayınlamakta.

Güneş kremi kullanımı cilt kanseri riskini azaltması nedeniyle insanlar için önemli bir buluştur.

5- SMEAR TESTİ

1928 lerde keşfedilmesine rağmen tüm dünyanın adını duyması 1955leri buldu.
O tarihten beri ABD’de serviks kanserinden ölümleri %60 oranında azaltan tarama testidir.

Pap-Smear testinde rahim ağzından fırçamsı bir araç yardımıyla hücre örnekleri alınır ve mikroskop altında incelenir. Hücreler kanserleşmeden önce tespit etmek hayat kurtarıcıdır.

Bu tarama testi Dr. Georgios Papanikolaou tarafından keşfedilmeden önce serviks kanseri kadınların ölüm nedenleri arasında üst sıralardaydı. Bugün kadınlarda görülen kanserlerde 14. sıraya düşmüştür. (ABD verisi)

Uygulaması kolay ve ucuz olasına rağmen düşük ve orta gelirli ülkelerde yeteri kadar serviks kanseri tarama programı uygulanmamaktadır.
Dünyada serviks kanserine bağlı ölümlerin %80’den fazlası da bu ülkelerde olmaktadır. 

Pap-Smear testinin keşfi dünya çapında milyonlarca kadının hayatını kurtarmıştır.

6- SİGARA PAKETİNDE UYARI ETİKETİ

1965 yılında ABD’de sigara paketlerinin üzerine insan sağlığı için zararlı olduğu yazısı yazılması zorunluydu. Amaç sigara satın alanları bilgilendirmekti ve özellikle akciğer kanseri, kalp damar hastalıkları ve diğer hastalıklarla sigaranın ne derece zararlı olduğunu göstermekti.

JAMA (Amerikan Tıp Derneği literatür dergisi) yayınlanan bir çalışmaya göre sigara bağımlılarına üzerinde sigaradan hasta olmuş insanların resimleri olan bir paket vermek sigarayı bırakma girişimlerini anlamlı derecede arttırdı.

Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre Kanada’da sigara paketlerinde uyarı kullanılmasıyla sigara içenlerin %27’si daha az sigara içmeye başladı. Singapur’da ise 6 kişiden 1’i sigarayı paket üzerindeki uyarıların etkisi ile bıraktı.
Ülkemizde 2010 yılından beri paketlerin üzerinde resimli uyarılar bulunmak zorunda.

İlk uyarı yazısından 51 yıl sonra bugün sigara içimi dünyada azalmış olsa da hala toplum sağlığını tehlikeye sokan önemli bir sorundur. Sigaranın bırakılması ile önlenebilecek onlarca hastalık vardır.

Paket üzerindeki uyarı yazıları ile resimler sigarayı bırakma kararında tüm dünyadaki insanları olumlu etkilemektedir.

Dr. Mahir ATALA